آراء کلامی علامه مجلسی در مساله توحید

محورهای اصلی دیدگاه های علامه مجلسی در بیان توحید در سه حیطه بررسی می شود: اول به نظرات ایشان درباره معرفت و شناخت بشر از خداوند متعال پرداخته شده است. وی معتقد است که از نظر عقل، شناخت بشر از ذات و کنه حضرت حق امری محال و غیر ممکن است ولی گونه ای از شناخت و معرفت در انسان ها نهادینه شده است که می تواند ارتباط بشر با خداوند را حفظ کند؛ که همان معرفت فطری است. از طرف دیگر شناخت بشر از خداوند متعال، شناختی اقراری است که فقط بیانگر وجود خداوند است و نمی تواند بیانگر کیفیت و چگونگی ذات او باشد. دوم؛ علامه مجلسی به مباحث اثبات صانع که مقدمه مبحث توحید است، اشاره می کند. از نظر وی اثبات صانع با خروج از دو حد تعطیل و تشبیه امکان پذیر است که البته دو حد تعطیل و تشبیه را با تبیین های خاصی ارائه می کند. لذا ایشان حد تعطیل را، در تعطیل وجود شناختی جایز نمی داند و از سوی دیگر تشابه اسمی را در حد تشبیه جایز می داند. ایشان در بحث اثبات صانع از دو روش استفاده می کند؛ یکی اثبات صانع از طریق مشاهده افعال و آثار او در خلقت و دیگری اثبات صانع از طریق استدلال های نقلی و عقلی. نکته گفتنی در مقدمات و قواعدی است که علامه در اثبات صانع استفاده می کند و می توان به تنبه عقل، عدم کفایت حس در شناخت و عدم کفایت ظن در اثبات اشاره کرد. سوم مبحث توحید است که بعد از اثبات موجودی به عنوان صانع، به یگانه بودن او در تمام جهات استدلال می شود. وی در معانی توحید، وام گیر تقسیم بندی مشهور در معانی توحید است با این بیان که ایشان توحید را در معانی چهارگانه توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و عبادی تشریح می کند و نهایتا نفی صفات زائد بر ذات را رکن اساسی توحید می داند که در معنای صمدیت اخذ شده است. کلید واژه ها: علامه مجلسی، معرفت الهی، اثبات صانع، توحید.